გაინტერესებთ რა წარმოქმნის ტორნადოს და როგორ სწავლობენ მის ბუნებას? მაშინ უნდა გააგრძელოთ პოსტის კითხვა
იაპონიის მიწისძვრის შემდეგ, შესაძლოა, სულ ცოტა ხნით მსოფლიოს დაავიწყდა ტორნადოების სერია, რომელიც წლიდან წლამდე უტევს სხვადასხვა კონტინენტს, განსაკუთრებით კი ამერიკას, სადაც წელიწადში საშუალოდ 80 ადამიანი ეწირება მას. ინგრევა ნაგებობები, მიწასთან სწორდება ქალაქები, ქრებიან სულიერები. მეცნიერება სწავლობს ამ მოვლენას, მაგრამ ისიც ფაქტია, რომ მის შესახებ სრული ინფორმაცია არ არსებობს, შესაბამისად, თავდაცვის მექანიზმებიც არასრულყოფილია.
და მაინც, რა ვიცით მის შესახებ, როგორია დასკვნები ტორნადოს გამომწვევ მიზეზებთან დაკავშირებით და შეგვიძლია თუ არა პრევენციული ღონისძიებების გატარება… ამ კითხვებზე პასუხის მისაღებად პერმანენტულად მიმდინარეობს კვლევები.
იმ ხელსაწყოს მოდელი, რომლის საშუალებითაც ხდება დაკვირვება ჰაერის დინებაზე ტორნადოს გავლისას.
სტიქიური უბედურებით გამოწვეული დამანგრეველი შედეგების თავიდან აცილება შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, როდესაც სტქიური მოვლენის პროგნოზირება შეიძლება და/ან მისი მახასიათებლები საფუძვლიანად არის შესწავლილი. სანდო პროგნოზის არსებობის შემთხვევაში შესაძლებელია წინასწარ იქნას მიღებული უსაფრთხოების ზომები. თუ სტიქიური მოვლენის პარამეტრები კარგად არის შესწავლილი, შესაძლებელია ისეთი შენობების აგება, რომლებიც არ დაზიანდებოდა სტიქიური უბედურებისას. სტიქიურ უბედურებათა იმ რიცხვს, რომლის ზუსტი პროგნოზი ჯერჯერობით შეუძლებელია, მიეკუთვნება ტორნადო. მეცნიერები სწავლობენ ტორნადოს პარამეტრებს დედამიწასთან ახლოს იმისთვის, რომ დააზუსტონ, რამდენად დამანგრეველი შეიძლება აღმოჩნდეს იგი. ამერიკის შეერთებულ შტატებში წელიწადში რვაასი ტორნადოს დაკვირვება შეიძლება და მათ ეწირება დაახლოებით ოთხმოცი ადამიანი.
ტორნადო ფიქსირდება ყველა კონტინენტზე, ანტარქტიდის გარდა. ტორნადოს მოქმედება ძლიერია გაშლილ ადგილებში. მისი წარმოქმნის მექანიზმი სრულყოფილად არ არის შესწავლილი. ასე რომ, მისი პროგნოზირება ძალზე რთულია. ტორნადოს წარმოქმნის ე.წ. ტორნადოს წარმომქმნელი ჭექა-ქუხილი. თავის მხრივ, ტორნადოს წარმომქმნელი ჭექა-ქუხილის ადგილები წარმოიქმნება ჰაერის სხვადასხვა ტიპის ნაკადების ურთიერთქმედებით. მაგალითად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ე.წ. „ტორნადოების ხეივანში”, ტორნადოს წარმომქმნელი ჭექა-ქუხილი წარმოიქმნება მექსიკის ყურიდან წამოსულ ნოტიო, თბილი ჰაერის მასების ურთიერთქმედებით ჩრდილოეთიდან წამოსულ ცივ, მშრალი ჰაერის მასებთან. ჰაერის მასების ურთიერთქმედებისას წარმოიქმნება მბრუნავი ღრუბლები.
ინტენსიურად მბრუნავი ჭექა-ქუხილის ღრუბლები წარმოქმნიან „სუპერ უჯრედს”. „ტორნადოს ხეივანში წარმოიქმნება” დედამიწაზე ყველაზე მეტი „სუპერ უჯრედი”. „სუპერ უჯრედი” განაპირობებს ჰაერის მბრუნავი სვეტის წარმოქმნას. თუ ეს სვეტი შეეხება დედამიწას, მაშინ წარმოიქმნება ტორნადო. ტორნადოებზე დაკვირვებას და მათ შესწავლას ართულებს ის გარემოებაც, რომ ათასი ჭექა-ქუხილის ღრუბლიდან მხოლოდ ერთმა შეიძლება წარმოქმნას „სუპერ უჯრედი”, ათი „სუპერ უჯრედიდან” მხოლოდ ერთმა შეიძლება წარმოქმნას ტორნადო. ამიტომ რთულია წინასწარ დაკვირვების ადგილის შერჩევა.
ტორნადოების სიძლიერე ხასიათდება ფუჯიტა-პირსონის ხუთბალიანი სკალით. ეს სკალა 1971 წელს შეიმუშავეს მეცნიერებმა ტეტსუია ფუჯიტამ და ალენ პიროსნმა. F1 (მსუბუქი) ტიპის ტორნადოს შეუძლია გადააადგილოს ტრანსპორტი და მოძრავი სახლები, F2 (საშუალო) ტიპის ტორნადოს შეუძლია სახურავი ახადოს კარკასულ სახლს, F3 (მძლავრი) ტიპის ტორნადოს შეუძლია გადააადგილოს სამგზავრო შემადგენლობა და ფესვებიანად ამოთხაროს ხეები, F4 (დამანგრეველი) ტიპის ტორნადო ანადგურებს მყარად აგებულ სახლებს, F5 (გამანადგურებელი) ტიპის ტორნადოს შეუძლია გადააადგილოს მყარი, ხის კარკასული შენობები, ასეულობით მეტრზე გადაისროლოს ტრანსპორტი და დაანგრიოს მყარი შენობებიც კი. ამ ტიპის ტორნადოს ზომა შეიძლება აჭარბებდეს კილომეტრს.
ტორნადოს დამანგრეველი მოქმედება შენობებზე შედგება სამი ძირითადი ეტაპისგან. პირველ ეტაპზე ჰაერის ნაკადი აზიანებს შენობას, შემდეგ ჰაერის მბრუნავი ნაკადი ანგრევს შენობის კედლებს და ბოლოს ჰაერის აღმავალი ნაკადი აიტაცებს შენობის ნაწილებს. უსაფრთხოების მიზნით, ტორნადოს მოახლოებისას ადამიანებმა თავი უნდა შეაფარონ მიწისქვეშა ნაგებობებს. ტორნადოს დამაზიანებელი მოქმედება გამოწვეულია იმითაც, რომ ტორნადო გადააადგილებს არა მხოლოდ ჰაერს, არამედ დიდი სიჩქარით მოძრავ „ნაგავს” – სახლების ნაწილებს, სატელეფონო ბოძებს, ტრანსპორტს (ან მის ნაწილებს).
ტორნადოს ყველაზე საშიში უბანია მისი ქვედა უბანი, დაახლოებით ცხრა მეტრი სიმაღლის სვეტი. ამ უბანში მბრუნავი ჰაერის სიჩქარე აღწევს რამდენიმე ასეულ კილომეტრს – ხუთას კილომეტრამდე საათში. თავად ტორნადო შეიძლება გადაადგილდებოდეს ასეული კილომეტრი საათში სიჩქარით. ტორნადოს მოძრაობაზე გავლენას ახდენს ჰაერის დინების თავისებურებები. ყველა გარემოების გათვალისწინება რთულია. შესაბამისად, რთულია ტორნადოს დინამიკის სრულყოფილი აღწერა.
ტორნადოს შესწავლის მიზნით ხორციელდები ექსპერიმენტები. ერთ-ერთი ექსპერიმენტი გულისხმობს სპეციალური კამერების დამონტაჟებას იმ ადგილებში, სადაც, სავარაუდოდ, გაივლის ტორნადო და დეტექტორის ჩანაწერების ანალიზით დგინდება ტორნადოს მახასიათებლები. ტორნადოებზე დაკვირვება ხორციელდება რადარების საშუალებითაც. რადარები შეიძლება განთავსდეს ტორნადოებთან ახლოს და არა შიგნით ტორნადოებში. რადარების საშუალებით ფიქსირდება ტორნადოს მახასიათებლები დედამიწის ზედაპირიდან დაახლოებით თხუთმეტ მეტრ სიმაღლეზე და არა უშუალოდ დედამიწის ზედაპირთან.
მეორე ტიპის ექსპერიმენტი გულისხმობს ხელოვნური ტორნადოების შექმნას და მათი გავლენის შესწავლას. ხელოვნური ტორნადოები იქმნება მცირე მასშტაბებზე. შესაბამისად, ხელოვნური ტორნადოებისა და სხვა ობიექტების პარამეტრები ისე შერჩეული, რომ ლაბორატორიაში მიღებული შედეგები მაქსიმალურად ახლოს იყოს იმ შედეგებთან, რომლებსაც გამოიწვევდა რეალური ტორნადო.
ექსპერიმენტების შედეგები საშუალებას მოგვცემს ავაგოთ ისეთი ნაგებობები, რომლებიც გაუძლებს ტორნადოებს.
ტორნადოების ბუნების შესასწავლად, ექსპერიმენტული სამუშაოების გარდა, მიმდინარეობს თეორიული კვლევები. საჭიროა აღიწეროს და განისაზღვროს ის პირობები, რომლებიც ხელსაყრელია ტორნადოს წარმოქმნისთვის. ასევე მნიშვნელოვანია ტორნადოს დინამიკის თეორიული მოდელირება. ტორნადოების პროგნოზირებისთვის საჭიროა ატმოსფეროს ფიზიკის საფუძვლიანი შესწავლა, იმ პროცესების გაანალიზება, რომელთა დაკვირვება შეიძლება ატმოსფეროში ტორნადოს წარმოქმნამდე და უკავშირდება ტორნადოებს. ასეთი პროცესების შესწავლა საშუალებას მოგვცემს ვიწინასწარმეტყველოთ ტორნადოს წარმოქმნა. რაც უფრო ადრე გაკეთდება პროგნოზი ტორნადოს წარმოქმნის შესახებ, მით უფრო ადვილი იქნება ტორნადოსგან მიყენებული სავარაუდო ზარალის შემცირება ან თავიდან აცილება.
წყარო:24saati.ge
