ქართული ოთხთავის მინიატურები
შუასაუკუნეების ქართული ხელნაწერი წიგნები მდიდრულადაა შემკული ორნამენტებით და მინიატურებით: კამარები, ცალკეული გამოსახულებანი, თავსამკაულები, სიუჟეტური კომპოზიციები, საზედაო ასოები,რომლებიც გვეხმარება სახარების ცალკეული თავების უკეთ აღქმასა თუ გაგებაში.
რა თქმა უნდა, ვერ ვიტყვით, რომ ყველა ორნამენტისა და მინიატურის შესრულების ხარისხი და ტექნიკა ერთნაირი იყო, მაგრამ ის დროთა განმავლობაში იხვეწებოდა და მიაღწია კიდეც სრულყოფილებამდე.
ხანმეტი ლექციონარი
სინას მრავალთავი
მხატვრული მორთულობის შესაბამისობა ოთხთავის სტრუქტურასთან უპირველეს ყოვლისა აღინიშნა სახარების ოთხი თავის ერთამნეთისაგან გამიჯვნით:
ოთხთავის ცალკეული თავი იწყება ახალი ფურცლიდან
თითეული თავის დასაწყისი გამოყოფილია სინგურით შესრულებული სათაურით.
დაერთვის მათეს, მარკოზის, ლუკას და იოანეს გამოსახულება.
თავფურცელი ჯვრის გამოსახულებით, კამარები და მინიატურები მახარობლის გამოსახულებასთან შემხვედრ ფურცელზეა შეთავსებული.
კამარა: სვეტებზე დაყრდნობილი ნალისებრი ფორმის ორნამენტული თარები
გელათის ოთხთავი
სახელწოდება „გელათის ოთხთავი“ _ პირობითია. იგი ბოლოდროინდელი შენახულობის ადგილის მიხედვითაა მინიჭებული.
სამწუხაროდ, ხელნაწერს არ გააჩნია არც ერთი ანდერძ მინაწერი გადაწერის ადგილის, დამკვეთის, გადამწერის, მოხატულობისა თუ დათარიღების შესახებ.
მხოლოდ ხელნაწერის დასაწყისში ცალკეულ ფურცელზე დართული ნუსხურით დაწერილი აკროსტიქი მთავრული ასოებით „გეორგი“ სახელს გვამცნობს.
გელათის ოთხთავის მხატვრული მორთულობა განუმეორებელია, დეკორის სიუხვით, ოქროს დაფერილობის, საღებავის შენახულობის, საფერწერო ტექნიკის თვალსაზრისით.
სასურათო იერარქიული პრონციპი ქართული ოთხთავის მოხატულობაშიც დაცულია, მხოლოდ აქ იგი განაწილებულია გამოსახულებათა და ცალკეულ სცენათა თანმიმდევრობით:
უმაღლეს ზონას ხელნაწერში შეესაბამება თავფურცელი
მეორე რეგისტრს ხელნაწერ ტექსტში განაწილებული ახალი აღთქმის სიუჟეტები
რაც შეესება საერო პირებსა და წმინდანებს, მათი გამოსახულებანი მხატვრის მიერ ნებისმიერადაა განაწილებული ხელნაწერში.
ალავერდის ოთხთავი. აყვავებული ჯვარი
გელათის ოთხთავი. ვედრების კომპოზიცია
XI საუკუნეში ყალიბდება ცალკეულ ელემენტთა არქიტექტონიკა:
კამარის ზედა ნაწილი, თავსამკაული და მახარობელთა ჩარჩოები თაღოვანი მოხაზულობის ნაცვლად სწორკუთხა ფორმებს იღებენ.
დაკანონდა მახარობელთა მჯდომარე ტიპი, რაც სავსებით შეესაბამება ხელნაწერის სწორკუთხა ფორმატს. თითეულ მახარობელს თავისი დამახასიათებელი პორტრეტული ნიშნები აქვს.
გელათის ოთხთავის კამარებს ამკობენ პატარა მედალიონებში ჩართული გამოსახულებანი და კომპოზიციები (მაგ. ვედრება, აბრაამის მსხვერპლად შეწირვა და სხვ.)
ქართულ ხელნაწერთა ტექსტის დეკორაციულ გაფორმებაში ფერადოვან მხარეს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს.
განსაკუთრებით დიდ გამოყენებას სინგური საღებავი. იგი ერთგვარად ამახვილებს მკითხველის ყურადღებას ტექსტის მნიშვნელოვან აგილებზე.
გელათის ოთხთავის ვედრების კომპოზიციაში ქრისტე დგას წითელი ფერის ბალიშზე, რაც ხაზს უსვამს ცენტრალური ფიგურის გამოყოფას.
ამ ხელნაწერის კოლორიტულ გამას ახასიათებს ნაზი, ნათელი ფერები, აკვარელისებრი გამჭვირვალე საღებავები (სინგური, ფირუზისფერი, ცისფერი, ყვითელი)
გელათის ოთხთავი მრავალი მინიატურითაა დასურათებული. ქრისტეს ცხოვრების სიუჟეტები თხრობით ხასიათს ატარებენ. ოთხთავში არსებული კომპოზიციები დახატულია ოქროზე და წვრილი ხაზებისაგან შემდგარ ჩარჩოებშია ჩასმული.
იესუს გალილეად მისვლა და ქადაგება
საქადაგებლად გასვლა
კეთროვნის განკურნება